ChernobylX

Veiligheid

Straling in Tsjernobyl nu en toen

Straling is een gebruikelijke manier om energie uit te zenden en komt overal ter wereld voor, ook in ons lichaam. Sinds tientallen jaren is het woord “straling” verbonden met een plaats die de geschiedenis van de mensheid heeft veranderd. Tsjernobyl staat symbool voor de grootste ramp met kernenergie in de geschiedenis van de mensheid, met een aantal dodelijke gevolgen, veroorzaakt door de straling die vrijkwam bij de explosie van de 4e reactor van de kerncentrale van Tsjernobyl. De stralingsniveaus in de kerncentrale van Tsjernobyl en het nabijgelegen gebied (met inbegrip van de stad Pripyat) varieerden van 0,1 tot 300 Sieverts per uur (bijna een miljard – 1.000.000.000 keer meer dan de gebruikelijke natuurlijke achtergrondstraling gemeten in microSieverts – μSv). Vooral radioactieve isotopen van jodium 131, cesium 137 en strontium 90 werden in de lucht geslingerd. Slechts 10 minuten rond de brandende reactor doorbrengen zou leiden tot acute stralingsziekte (ARS) en levensgevaarlijk zijn.

Hoe daalde de straling na het ongeluk in Tsjernobyl

Weken na het ongeluk in Tsjernobyl, met de voortdurende liquidatie werkzaamheden (het vuur in de reactorkern was twee weken na de explosie volledig geblust) en naast het feit dat de gevaarlijkste deeltjes (b.v. jodium 131) een zeer korte halfwaardetijd* hadden en in minder gevaarlijke of stabiele isotopen veranderden, daalde het stralingsniveau in Pripyat en rond de centrale van Tsjernobyl langzaam. De bouw van de nieuwe en veilige opsluiting van Tsjernobyl, de sarcofaag (voltooid op 30 november 1986, in de verbazingwekkende tijd van slechts 7 maanden) over de vernielde reactor nr. 4 hielp de straling verder te verminderen en maakte het mogelijk verder liquidatie werk te verrichten in de “Chernobyl Exclusion Zone“. De radioactieve isotopen zijn doorgaans vrij zwaar en gaan daardoor van nature dieper de grond in; elk jaar zakken zij met ongeveer een centimeter af en zakken verder in de bodem weg.

HALF LEVEN? …MAAR IK WIL HET HELE LEVEN!

*De halveringstijd is de tijd die de radioactiviteit van een bepaalde isotoop nodig heeft om tot de helft van zijn oorspronkelijke waarde te dalen. Dit betekent dat de radioactiviteit nooit echt verdwijnt, maar na voldoende tijd wel verwaarloosbaar kan worden. Bijvoorbeeld, na 10 halfwaardetijden daalt de radioactiviteit met een factor 1000, na 20 halfwaardetijden met een factor 1 000 000, enz.

Waar is de straling in de Tsjernobyl-zone vandaag?

Tegenwoordig zijn de geëvacueerde gebieden in Tsjernobyl nog steeds een woestenij, maar – tot je verbazing – is er nauwelijks radioactiviteit te vinden die de natuurlijke achtergrondstraling overschrijdt. Dat is ook een van de redenen waarom de 30 kilometer lange uitsluitingszone van Tsjernobyl nu is veranderd in een natuurreservaat. Binnen de 10 kilometer lange Tsjernobyl-zone zijn nog steeds radioactieve hotspots te vinden, dat wil zeggen plekken op de grond met gecondenseerde straling die het natuurlijke niveau nog honderd- en zelfs duizendmaal overschrijden. Tijdens jouw Tsjernobyl-reis krijg je zulke plekken te zien, maar je blijft er niet dichtbij en ook niet lang. Prima voor een snelle stralingsveiligheid meting die je in de toekomst goed van pas kan komen. Zelfs het Rode Woud gebied (het dennenbos achter de Tsjernobyl centrale dat opdroogde, als gevolg van de straling enkele dagen na het ongeluk) is slechts een drive-through bezoek tijdens je Tsjernobyl tour.

In 2016, toen de New Safe Confinement over de oude sarcofaag werd geschoven, daalden de stralingsniveaus rond de Tsjernobyl-centrale met 3-4 keer en zijn nu 1,2 μSv (microSieverts) per uur. In de nabijgelegen stad Pripyat kan het stralingsniveau op sommige plaatsen oplopen tot 0,9 μSv/uur, maar meestal komt het niet boven het natuurlijke stralingsniveau van 0,3 μSv/uur uit. De stralingsniveaus variëren, afhankelijk van bijvoorbeeld het weer (lager in de winter, hoger in de zomer).

Is het tegenwoordig veilig om Tsjernobyl te bezoeken?

Na al deze jaren is het veiliger dan ooit om naar Tsjernobyl te reizen. Sinds 2008 heeft ChernobylX de veiligste routes ontwikkeld om radioactieve plaatsen te vermijden tijdens de Tsjernobyl rondleidingen, of de groep is slechts korte tijd in de buurt van deze plaatsen. Toch slagen we erin om alle belangrijke en interessante plaatsen en gebouwen te zien, op sommige tours zelfs binnenin de Tsjernobyl energiecentrale en zelfs in de controlekamer van reactor nummer 4 (alleen beschikbaar op Tsjernobyl privétours.

Gedurende één dag in de verboden zone van Tsjernobyl ontvangt het lichaam een stralingsdosis die vergelijkbaar is met de natuurlijke achtergrondstraling die overal om ons heen aanwezig is. Om dit in perspectief te plaatsen: deze dosis is gewoonlijk 300 keer lager dan een röntgenscan van het gehele lichaam en is vergelijkbaar met een verblijf van enkele uren in een vliegtuig, waar we meer worden blootgesteld aan kosmische straling uit de ruimte. In cijfers krijgt u 3-5 μSv gammastraling op één dag binnen (zie de soorten straling hieronder), een stralingsdosis die absoluut niet schadelijk is. Ter vergelijking: de meeste kerncentrales in de wereld hebben een veiligheidslimiet voor hun werknemers vastgesteld op 50-100 μSv per dag. Hoogstwaarschijnlijk zult u tijdens uw vlucht naar Kiev meer straling oplopen dan van één dag in Tsjernobyl.

Wat zijn de regels voor een bezoek aan Tsjernobyl?

Bezoekers aan het verboden gebied van Tsjernobyl moeten radioactief stof vermijden, dat op sommige plaatsen bij winderig weer kan opduiken en in kleine (niet gevaarlijke) hoeveelheden op kleren of schoenen terecht kan komen. ChernobylX stelt voor dat alle bezoekers al hun kleren en schoenen grondig wassen zodra ze thuiskomen van hun Tsjernobyl-tour. Elke avonturier die met ChernobylX naar Pripyat en de Tsjernobyl-zone reist, krijgt een gratis stofmasker. En, als enige tourbedrijf in Oekraïne, bieden wij je ook gratis het gebruik van Geiger Mullertellers aan, om jouw comfort en veiligheid te verbeteren. Ondanks het lage risico, zijn er niet meer dan 10 gevallen in 14 jaar geweest waarin onze toeristen hun schoenen moesten wassen voor het passeren van de Tsjernobyl dosimetrische controle (bij ons passeer je deze ten minste twee keer per dag). Wij vragen je dicht bij jouw gids te blijven en zijn of haar instructies op te volgen. Op deze manier kunnen we een 100% veilige Tsjernobyl tour voor je garanderen.

Tsjernobyl veiliger dan het Vaticaan? Hoe hebben we dit de veiligste Tsjernobyl-tour ter wereld kunnen maken?

Meer over straling en veiligheid voordat u naar Tsjernobyl gaat

Straling 101

Alle voorwerpen om ons heen, ook ons lichaam, zijn gemaakt van atomen, die zijn samengesteld uit protonen en neutronen die zich in de kern bevinden, en de elektronen die daar omheen draaien. Atomen van hetzelfde scheikundige element hebben hetzelfde aantal protonen, maar kunnen verschillen in het aantal neutronen. We noemen deze verschillende varianten van hetzelfde element isotopen. Twee van de bekendste isotopen van koolstof zijn bijvoorbeeld de zogeheten koolstof-12 en koolstof-14, waarbij het getal het totale aantal protonen en neutronen aangeeft.

Vervolgens kunnen we alle isotopen onderverdelen naargelang ze stabiel zijn of veranderen in een proces dat we radioactief verval noemen, ofwel radioactiviteit. De snelheid waarmee sommige radioactieve isotopen vervallen wordt gekenmerkt door de halveringstijd, die varieert van kleine fracties van een seconde tot miljarden jaren. Als de halveringstijd kort is, is het verval snel en zeggen we dat zo’n isotoop radioactiever is en omgekeerd.

Het is belangrijk te begrijpen dat bepaalde niveaus van radioactiviteit heel gewoon zijn, omdat elk element een aantal radioactieve isotopen heeft en veel van die isotopen van nature om ons heen te vinden zijn. Dit maakt alle voorwerpen om ons heen tot op zekere hoogte radioactief, zelfs ons lichaam dat kleine hoeveelheden radioactieve koolstof-14 en kalium-40 bevat en waarvan er gewoonlijk ongeveer 8000 atomen per seconde vervallen. Ons lichaam is natuurlijk gewend aan deze lage niveaus van radioactiviteit, die onschadelijk zijn.

Goede vs. slechte straling – welke straling is gevaarlijk voor mijn lichaam?

Straling is het transport van energie en kan worden onderverdeeld in ioniserende en niet-ioniserende straling op basis van haar vermogen om atomen en moleculen te ioniseren en de onderlinge chemische bindingen te verbreken. Zichtbaar licht of radiogolven bijvoorbeeld zijn beide soorten veilige niet-ioniserende elektromagnetische straling, terwijl straling die vrijkomt bij radioactief verval meestal de gevaarlijke ioniserende straling is. Het gevaar van ioniserende straling schuilt in het feit dat zij de chemische bindingen in de cellen van levende organismen kan verstoren, waardoor deze beschadigd kunnen raken en dus nadelige gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid.

De hoeveelheid geabsorbeerde straling wordt een dosis genoemd en voor ons is de belangrijkste de zogenaamde effectieve dosis, waarbij rekening wordt gehouden met de hoeveelheid en het soort straling en het biologische effect ervan. Dit is precies wat onze dosismeters zullen meten tijdens jouw bezoek aan Tsjernobyl. De eenheden van effectieve dosis zijn Sieverts of praktisch microSieverts (1/1 000 000 van Sievert). Onze dosismeters meten zowel het werkelijke stralingsniveau in microSieverts per uur en berekenen ook automatisch de totale dosis gedurende de tijd dat de dosismeter is ingeschakeld. Zoals we reeds hebben vermeld, zal jouw dosismeter tijdens een typische excursiedag in de verboden zone van Tsjernobyl ongeveer 3-5 microSievert gammastraling meten. In het geval dat je Chernobyl tour uitbreidt met een bezoek aan de kerncentrale van Chernobyl, kan het iets meer zijn: 4-6 microSievert.

Natuurlijke vs. kunstmatige straling

Praten over het ontvangen van een dosis straling kan bedreigend klinken, maar het is belangrijk dit in perspectief te plaatsen. We moeten begrijpen dat sommige stralingsniveaus, d.w.z. achtergrondstraling, volkomen natuurlijk zijn en overal in de wereld voorkomen. Achtergrondstraling bestaat uit verschillende bronnen, waaronder straling afkomstig van alle radioactieve isotopen die van nature in alles om ons heen voorkomen en kosmische straling uit de ruimte. De belangrijkste bron van achtergrondstraling is het radioactieve gas radon dat op natuurlijke wijze vrijkomt uit de grond en dat wij met de lucht inademen. Met name in gebouwen met slechte ventilatie kan dit gas zich concentreren en kunnen de stralingsniveaus gemakkelijk hoger worden dan op de meeste plaatsen in de uitsluitingszone van Tsjernobyl.

In cijfers uitgedrukt ligt het wereldgemiddelde voor alle bronnen van achtergrondstraling rond de 8 microSieverts per dag. Je ziet dus dat de 3-5 microSievert die jouw dosimeter gedurende de 10-12 uur van onze excursie meet, volkomen veilig zijn en vergelijkbaar zijn met wat je normaal elke dag thuis zou opvangen. Bovendien zijn er veel plaatsen die nu van nature veel hogere stralingsniveaus hebben dan Tsjernobyl. Guarapari Beach in Brazilië is recordhouder, waar op sommige plaatsen de stralingsniveaus het huidige Tsjernobyl-niveau honderden malen kunnen overschrijden.

Naast de natuurlijke bronnen van achtergrondstraling zijn er ook veel kunstmatige bronnen waaraan wij routinematig worden blootgesteld. Hieronder vallen diverse medische procedures, maar ook roken, aangezien sigarettenrook een aanzienlijke hoeveelheid radioactief polonium-210 bevat dat kanker kan veroorzaken. Een andere radioactieve activiteit is het reizen per vliegtuig, aangezien we op grote hoogte meer worden blootgesteld aan kosmische straling die gewoonlijk door de atmosfeer wordt afgeschermd. Hieronder volgt een lijst van de meest voorkomende kunstmatige bronnen. Zoals je ziet is roken een van de meest radioactieve activiteiten die een mens kan meemaken. Als je één pakje per dag rookt, krijg je in één jaar een dosis die 10 000 keer zo hoog is als tijdens een uitstapje naar de Zone.

Vier soorten ioniserende straling

Alfa straling

Dit is de meest voorkomende straling, aangezien de meeste radioactieve isotopen vervallen door het uitzenden van alfadeeltjes. Het alfadeeltje bestaat uit twee protonen en twee neutronen. Aangezien zij vrij groot zijn en de elektrische lading dragen, is het zeer gemakkelijk ze tegen te houden. Een stuk papier of enkele centimeters lucht is meestal voldoende om alfastraling doeltreffend af te schermen. Als alfa-radioactieve stoffen echter worden ingeslikt of ingeademd en rechtstreeks in contact komen met het weefsel van inwendige organen, kunnen zij schade aanrichten en leiden tot nadelige gezondheidsproblemen. Daarom moet besmetting van voedsel worden vermeden, wat de belangrijkste reden is waarom het ten strengste verboden is voedsel te nuttigen tijdens jouw reis in de Exclusion Zone.

Beta straling

Dit bestaat uit elektronen of zogenaamde positronen. Een stuk plastic, aluminiumfolie of een paar meter lucht kunnen die betrekkelijk gemakkelijk tegenhouden. Daarom zullen jouw dosismeters bètastraling slechts kort waarnemen in de buurt van de zogenaamde “hot spots” en vormt deze dus geen ernstig gevaar voor de gezondheid. Zo is het, net als bij alfastraling, van het grootste belang om de consumptie van mogelijk besmet voedsel te vermijden. In Tsjernobyl kunnen sommige hotspots bètadeeltjes bevatten, dus die vermijden we.

Gamma straling

Dit is een soort elektromagnetische straling, dezelfde als zichtbaar licht of radiogolven, maar veel energieker. Het is een zeer doordringende soort straling die het best wordt afgeschermd door grote hoeveelheden lood of beton. Gammastraling is een heel gewone straling die overal om ons heen te vinden is en ons lichaam is dan ook gewend aan de lage niveaus ervan. Kleine hoeveelheden gammastraling vormen dan ook geen ernstig gevaar voor de gezondheid. Dit is de straling die je in Tsjernobyl in kleine doses meet.

Neutronenstraling:

Deze straling wordt typisch geproduceerd bij kernsplijting, dat de cruciale rol speelt in kernenergie. Het is een zeer doordringende soort straling, die het best wordt afgeschermd door materialen met een hoog neutronen gehalte, zoals paraffine of grote hoeveelheden water. Het is echter een zeer zeldzame soort straling die alleen kan worden aangetroffen in de nabijheid van actieve kernreactoren.

Wil je meer straling in je leven? Bananen zijn het meest radioactieve fruit dat er is. Ze bevatten een radioactieve isotoop Kalium-40. Het eten van één banaan staat gelijk aan een dosis straling van 0,1 microsievert, maar de hoeveelheid straling die je lichaam binnenkrijgt is niet te vergelijken met roken of een bezoek aan Tsjernobyl.

Er zijn andere plaatsen in de wereld die van nature of historisch radioactief zijn; ten opzichte daarvan zijn de mensen niet zo bevooroordeeld als ten opzichte van Tsjernobyl.