BEZPIECZEŃSTWO

Promieniowanie w Czarnobylu teraz i wtedy

Promieniowanie to jeden z rodzajów emisji energii, który powszechnie występuje wszędzie, włączając w to wnętrza naszych ciał. Przez całe dekady słowo „promieniowanie“ kojarzyło się nam z miejscem, w którym zmienił się bieg historii ludzkości. Czarnobyl stał się symbolem nuklearnej zagłady. Katastrofa pociągnęła za sobą śmiertelne skutki promieniowania uwolnionego wskutek wybuchu reaktora nr 4 Elektrowni Jądrowej Czarnobyl. Poziom napromieniowania zarówno w samej elektrowni Czarnobyl, jak i w pobliskiej okolicy (włączając w to Prypeć) wynosił do 0,1 do 300 siwertów na godzinę (to prawie miliard [1 000 000 000] razy więcej niż typowe promieniowanie mierzone w mikro siwertach μSv). Źródłem promieniowania w głównej mierze były radioaktywne izotopy jodu 131, cezu 137 i strontu 90, które wskutek wybuchu wyleciały w powietrze. Przebywając około 10 minut w pobliżu płonącego reaktora, człowiek mógł nabawić się Ciężkiej Choroby Popromiennej (ARS), która z kolei mogła doprowadzić do śmierci.

Zmiana poziomu napromieniowania w Czarnobylu od katastrofy

Prace likwidacyjne ciągnęły się całymi tygodniami od chwili katastrofy w Czarnobylu (rdzeń reaktora został w pełni ugaszony dopiero 2 tygodnie po eksplozji).Niemniej jednak ze względu na dość krótki okres połowicznego rozpadu najniebezpieczniejszych cząstek (np. jod 131)*, po którym zamieniają się one w stabilne izotopy, poziom promieniowania w Prypeci i okolicach zaczął powoli spadać. Budowa nowej i bezpiecznej zapory dla zniszczonego reaktora nr 4 –, tzw. sarkofag (ukończony w zaledwie 7 miesięcy, 30 listopada 1986 roku) – powstrzymała promieniowanie przed dalszym rozprzestrzenianiem się, pozwalając ludziom na kontynuowanie prac likwidacyjnych w Wykluczonej Strefie Czarnobyla. Radioaktywne izotopy są z reguły cięższe i z tego względu łatwo wnikają w głąb gleby.

OKRES POŁOWICZNEGO ROZPADU? …ALE JA NIE MAM ZAMIARU SIĘ ROZPAŚĆ!

*Okres połowicznego rozpadu dla określonego izotopu to czas, w którym wartość jego promieniowania spadnie o połowę. To oznacza, że promieniotwórczość rzadko kiedy całkowicie znika, ale po pewnym czasie staje się nieszkodliwa. Przykładowo, po 10 połowicznych rozpadach promieniowanie staje się 1000 razy słabsze, po 20 połowicznych rozpadach maleje o 1 000 000 razy itd.

Gdzie obecnie w strefie Czarnobyla jest promieniowanie?

Obecnie ewakuowane obszary Czarnobyla leżą ugorem, jednakże – co może wydawać się zaskakujące – ciężko tu znaleźć radioaktywność, która przekraczałaby naturalne promieniowanie tła. To jeden z powodów, dla których władze zdecydowały się nadać 30-kilometrowej Wykluczonej Strefie Czarnobyla status rezerwatu przyrody. Nie mniej jednak, w rozciągającej się w promieniu 10 kilometrów strefie Czarnobyla wciąż są radioaktywne epicentra, np. miejsca na gruntach ze skondensowanym promieniowaniem, które wciąż przekracza dopuszczalne normy o setki, a nawet i tysiące razy. 

W czasie Twojej Wycieczki po Czarnobylu, odwiedzisz takie miejsca, aczkolwiek nie będziemy się do nich zbytnio zbliżać, ani nie pozostaniemy tam zbyt długo. Wszystko kontrolujemy na bieżąco, przeprowadzając pomiary promieniowania – być może w przyszłości przyda się Ci taka umiejętność. Nawet strefa Czerwonego Lasu (las sosnowy za elektrownią Czarnobyl, który wysechł z powodu promieniowania w kilka dni od katastrofy) to tylko miejsce, przez które przejedziemy w trakcie twojej wizyty w Czarnobylu.

W 2016, kiedy Nowe Zabezpieczenie zostało nałożone na starty sarkofag, promieniowanie w Czarnobylu zmniejszyło 3-4 razy i teraz wynosi 1,2 μSv (mikro siwertów) na godzinę. W okolicach Prypeci, poziom promieniowania miejscami może dochodzić do 0,9 μSv/godz., ale z reguły nie przekracza on 0,3 μSv/godz. Poziom napromieniowania może się różnić w zależności od np. warunków pogodowych (niższy jest w zimie i wyższy w lecie).

CZY OBECNIE PODRÓŻ DO CZARNOBYLA JEST BEZPIECZNA?

Po tych wszystkich latach, wizyta w Czarnobylu jeszcze nigdy nie była tak bezpieczna. Jako biuro podróży ChernobylX organizujemy wycieczki do Czarnobyla od 2008 roku. Opracowaliśmy najbezpieczniejsze trasy, unikamy wszystkich skażonych miejsc podczas wycieczek, a jeśli w takim się znajdziemy, to grupa przebywa tam tylko parę chwil. Nie zmienia to faktu, że nasz program obejmuje najciekawsze miejsca i budynki, włączając w to wizytę wewnątrz Elektrowni Czarnobyl, a także w sterowni reaktora nr 4 (opcja dostępna wyłącznie dla Prywatnych wycieczek do Czarnobyla.

W czasie jednego dnia wycieczki po strefie Czarnobyla organizm otrzymuje dawkę promieniowania porównywalną z naturalnym promieniowaniem występującym w codziennym otoczeniiu. Aby lepiej to zobrazować, porównajmy to z prześwietleniem rentgenem, które funduje nam 300 razy większą dawkę. Dzień w Czarnobylu dostarcza mniej więcej tyle samo promieniowania, co kilkugodzinny lot samolotem, gdzie ludzie są wystawieni na promieniowanie kosmicznego. Jeśli chodzi o konkretne liczby, to przyjmiesz od 3 do 5 μSv promieniowania gamma w ciągu jednego dnia (sprawdź rodzaje promieniowania poniżej) – taka ilość jest całkowicie nieszkodliwa. Dla porównania dla większości elektrowni jądrowych na świecie limit dzienny dla pracowników wynosi od 50 do 100 μSv. Najprawdopodobniej otrzymasz większą dawką promieniowania w czasie swojego lotu do Kijowa, niż spędzając jeden dzień w Czarnobylu.

Jakie zasady regulują odwiedziny Czarnobyla?

Turyści odwiedzający Wykluczoną strefę Czarnobyla powinni unikać radioaktywnego pyłu, który może pojawiać się miejscami, szczególnie kiedy pogoda jest wietrzna (są to znikome, nieszkodliwe ilości, przyczepiają się do ubrań lub butów). ChernobylX zaleca wszystkim dokładne wypranie odzieży i wyczyszczenie butów zaraz po powrocie do domu z wycieczki do Czarnobyla. Każdy łowca przygód podróżując do Czarnobyla z biurem ChernobylX, otrzyma darmową maseczkę materiałową. Co więcej, jako jedyne biuro podróży działające na Ukrainie, oferujemy bezpłatny dostęp do liczników Geigera – dzięki temu podnosimy poziom bezpieczeństwa. Pomimo niskiego ryzyka w ciągu 14 lat działalności mieliśmy 10 przypadków, kiedy turyści musieli umyć buty, zanim przeszli kontrolę Dozymetrem przed opuszczeniem Czarnobyla (my przeprowadzamy kontrole co najmniej 2 razy dziennie). Poprosimy Cię, abyś trzymał się blisko przewodnika i stosował do jego/jej zaleceń – w ten sposób razem dołożymy wszelkich starań, aby twoja wycieczka do Czarnobyla była dla ciebie w 100% bezpieczna.

Czarnobyl bezpieczniejszy od Watykanu? Jak udało się nam stworzyć najbezpieczniejszą pod słońcem wycieczkę do Czarnobyla?

Więcej na temat promieniowania i bezpieczeństwa przed wyruszeniem na wycieczkę do Czarnobyla

Promieniowanie 101

Wszystkie otaczające nas obiekty, łącznie z naszymi ciałami, są stworzone z atomów, na które to z kolei składają się protony i neutrony, tworzące jądro, oraz krążące wokół nich elektrony. Atomy tego samego pierwiastka mają tę samą liczbę protonów, ale mogą różnić się pod względem ilości neutronów. Różne warianty tego samego pierwiastka określamy jako izotopy. Przykładowo, dwa najpowszechniejsze izotopy węgla to węgiel-12 oraz węgiel-14, przy czym liczba współtworząca nazwę określa łączną ilość protonów i neutronów.

Idąc dalej tym tropem, możemy sklasyfikować wszystkie izotopy na podstawie tego, czy są stabilne, czy też ulegają przemianom wskutek tzw. rozpadu radioaktywnego. Prędkość, z jaką niektóre radioaktywne izotopy ulegają rozpadowi, jest określana mianem połowicznego rozpadu – wartość rozpadu połowicznego może wynosić ułamek sekundy, lub równie dobrze miliardy lat. Jeśli okres rozpadu połowicznego jest krótki, proces postępuje szybko – w takim wypadku izotop będzie bardziej radioaktywny i na odwrót.

Każdy człowiek powinien zdawać sobie sprawę z tego, że określone poziomy promieniowania są normą naszej codzienności – niemalże każdy pierwiastek ma swoje radioaktywne izotopy i wiele z nich możemy odnaleźć w naszym własnym otoczeniu. W zasadzie wszystko, co nas otacza, jest w pewnym stopniu radioaktywne, włączają w to nasze ciała, które zawierają całe mnóstwo radioaktywnego węgla-14 i potasu-40, w tym około 8000 atomów tych pierwiastków ulega rozpadowi co sekundę w naszych ciałach. Rzecz jasna, organizm ludzki przywykł do tego rodzaju niskich poziomów promieniowania, które nie stanowią dla nas absolutnie żadnego zagrożenia.

Promieniowanie: plusy i minusy – jaki poziom promieniowania stanowi zagrożenie dla mojego organizmu?

Promieniowanie to nic innego niż przekazywanie energii. Rozróżniamy dwa rodzaje promieniowania: jonizowane i niejonizowane, określane na podstawie zdolności do jonizowania atomów i molekuł, czyli przerywania połączeń chemicznych między nimi. Przykładowo, światło widzialne lub fale radiowe są rodzajem bezpiecznego niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego, podczas gdy promieniowanie uwolnione wskutek rozpadu radioaktywnego na ogół stanowi niebezpieczne promieniowanie jonizujące. Zagrożenie, jakie niesie ze sobą promieniowanie jonizujące, bierze się z tego, że jest ono w stanie przerywać chemiczne połączenia wewnątrz komórek żywych organizmów, co prowadzi do uszkodzeń samych komórek i dotkliwych konsekwencji zdrowotnych. 

Ilość wchłoniętego promieniowania ogólnie nazywamy dawką, a nas szczególnie interesuje dawka czynna, to znaczy taka, na którą składa się ilość, rodzaj promieniowania i jego wpływ na organizmy żywe. To właśnie tę wartość będą mierzyć nasze dozymetry podczas twojej wizyty w Czarnobylu. Jednostki dawek czynnych to siwerty, a w zasadzie mikro siwerty (jeden mikro siwert to jedna milionowa siwerta). Nasze dozymetry zarówno wskazują bieżący poziom napromieniowania w mikro siwertach na godzinę, jak i automatycznie obliczają średnią wartość napromieniowania w czasie, kiedy miernik jest włączony. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, w czasie jednego dnia typowej wycieczki do Czarnobyla nasz dozymetr wskazuje średni poziom od 3 do 5 mikro siwertów promieniowania gamma. Jeśli zdecydujesz się rozszerzyć swoją wycieczkę do Czarnobyla o zwiedzanie elektrowni Czarnobyl, to wartość ta może wynieść nieco więcej: od 4 do 6 mikro siwertów. 

Promieniowanie naturalne kontra sztuczne

Poruszanie kwestii dawki promieniowania może wydawać się nieco stresujące, ale to ważna sprawa, którą należy dokładnie omówić. Wpierw należy zrozumieć, że pewne poziomy promieniowania, np. promieniowanie tła, to całkowicie naturalne zjawisko, które dotyczy każdego miejsca na ziemi. Na promieniowanie tła składają się różne źródła, włączając w to promieniowanie emitowane przez wszystkie radioaktywne izotopy naturalnie występujące wokół, czy też promieniowanie kosmiczne. Najbardziej ewidentnym źródłem promieniowania jest radioaktywny gaz, tzw. radon, który w naturalny sposób uwalnia się gleby i trafia do naszych płuc wraz z powietrzem, kiedy oddychamy. Zjawisko jest intensywniejsze w pomieszczeniach ze słabą wentylacją – w takich wypadkach stężenie gazu zwiększa się, wywołując przy okazji promieniowanie o znacznie większej sile niż w większości miejsc w  Wykluczonej Strefie Czarnobyla.

Mówiąc liczbami, średnia światowa, uwzględniająca wszystkie źródła promieniowania tła, wynosi około 8 mikro siwertów dziennie. Tak więc jednoznaczne jest że dawka od 3 do 5 mikro siwertów, zmierzona Twoim dozymetrem w czasie 10-12 godzin wycieczki, jest całkowicie bezpieczna i porównywalna z ilością, którą przyjmujesz codziennie w swoim domu. Naturalnie, istnieje wiele miejsc, gdzie obecnie poziom promieniowania jest znacznie wyższy niż w Czarnobylu. Niesławną rekordzistką jest Plaża Guarapari w Brazylii, gdzie miejscami poziom napromieniowania przekracza średnią Czarnobyla o setki razy.

Oprócz naturalnych źródeł promieniowania tła istnieje również wiele sztucznych źródeł, na których działanie jesteśmy wystawiani regularnie. Źródła te obejmują nie tylko zabiegi medyczne, ale również palenie papierosów – papieros zawiera znaczną ilość radioaktywnego polonu-210, który może wywoływać choroby nowotworowe. Kolejnym przykładem jest podróżowanie samolotem – na dużych wysokościach jesteśmy bardziej narażeni na szkodliwe działanie promieniowania z kosmosu, które na co dzień jest filtrowane przez atmosferę. Poniżej zamieściliśmy listę najbardziej typowych sztucznych źródeł promieniowania. Jak widać, palenie papierosów jest jedną z najbardziej promieniotwórczych aktywności człowieka – paląc paczkę dziennie, w ciągu jednego roku przyjmujesz dawkę 10 000 razy większą, niż w ciągu jednego dnia wycieczki po Strefie.

Cztery rodzaje promieniowania jonizującego

Promieniowanie Alfa

To najczęściej spotykany rodzaj promieniowania, większość radioaktywnych izotopów emituje cząstki alfa przy rozpadzie. Cząstka alfa składa się z dwóch protonów i dwóch neutronów. Ze względu na to, że cząstki te są dość duże i niosą ze sobą ładunek elektryczny, można zatrzymać je w dość łatwy sposób. Wystarczy kawałek papieru lub odstęp kilku centymetrów, aby skutecznie zablokować promieniowanie alfa. Jednakże, kiedy materiał emitujący promieniowanie alfa zostanie połknięty lub wciągnięty z powietrzem i wejdzie w bezpośredni kontakt z organami, może wtedy spowodować obrażenia i dotkliwe problemy zdrowotne. Z tego względu należy chronić żywność przed skażeniem i dlatego spożywanie jakichkolwiek posiłków w czasie pobytu w Wykluczonej Strefie jest surowo zabronione.

Promieniowanie Beta

Składają się na nie elektrony lub tzw. pozytony. Kawałek tworzywa sztucznego, folia aluminiowa, lub kilkumetrowy odstęp z łatwością je powstrzyma – z tego względu nasze dozymetry wykryją promieniowanie beta tylko w pobliżu najbardziej napromieniowanych miejsc. Tak jak w przypadku promieniowania Alfa, najważniejsza sprawa to unikać spożycia skażonych produktów. W pewnych miejscach Czarnobyla da się wykryć promieniowanie beta, aczkolwiek my trzymamy się z dala od takich miejsc.

Promieniowanie Gamma

To rodzaj promieniowania elektromagnetycznego, dokładnie to samo, co światło widzialne lub fale radiowe, ale znacznie bardziej energetyczne. To promieniowanie o dużej sile penetracji, powstrzymać je może warstwa ołowiu lub betonu. Promieniowanie gamma występuje wszędzie dookoła, a nasze organizmy przywykły do niego (oczywiście, do niewielkich dawek). Niemniej jednak małe dawki promieniowania gamma nie stanowią poważnego zagrożenia dla zdrowia. Podczas wycieczki w Czarnobylu wykryjesz jedynie śladowe ilości tego rodzaju promieniowania.

Promieniowanie Neutronowe:

Z reguły powstaje wskutek rozszczepienia jądra atomu – to zjawisko jest podstawą energetyki atomowej. Jego siła penetracji jest niezwykle wysoka, najlepiej osłaniać się przed nim materiałami o dużej zawartości neutronów takimi jak parafina czy znaczne ilości wody. W każdym razie, należy mieć na uwadze, że jest to rzadko spotykany rodzaj promieniowania, wykrywany jedynie w pobliżu aktywnych reaktorów atomowych.

Chcesz poznać kolejne przykłady promieniowania wzięte z życia? Banany to najbardziej radioaktywne owoce na świecie. Zawierają radioaktywny izotop Potas-40. Spożycie jednego banana jest jednoznaczne z przyjęciem dawki promieniowania 0,1 mikro siwerta, aczkolwiek to wciąż nieporównywalnie mniej niż palenie, czy też wizyta w Czarnobylu.

Istnieją również inne promieniotwórcze miejsca na świecie o podłożu naturalnym lub w wyniku działań ludzkich, co do których nie ma aż tylu uprzedzeń, jak do Czarnobyla.

Dokładamy wszelkich starań, aby wycieczka do Czarnobyla zapadła Ci w pamięci jako jedna z najbezpieczniejszych przygód twojego życia.